#161. Ég mæli með Intouchables......

Fór í Háskólabíó í kvöld á frönsku myndina Intouchables.  Myndin er hin besta skemmtun og vel þess virði að sjá.  Mæli með henni.

#159. Efnahags- og viðskiptanefnd bætir fyrir 20 ára gamalt klúður.

Árið 1992 var lagt fyrir Alþingi frumvarp til laga um neytendalán.  Frumvarpið hafði þann tilgang að fullnægja skilyrðum EB-tilskipana nr. 87/102 EBE og nr. 90/88 EBE með íslenskri löggjöf.  Við undirbúning frumvarpsins var nokkuð litið til danskra og sænskra frumvarpa um lánssamninga. Meginatriði í tilskipun nr. 87/102 EBE er að neytandinn fái upplýsingar um lántökukostnað í prósentum samkvæmt árlegri hlutfallstölu kostnaðar. Þó er tilgreint í 7. gr. tilskipunarinnar að:

„Þegar um er að ræða lán sem veitt er til vörukaupa skulu aðildarríki kveða á um skilyrði fyrir endurheimtingu eignarréttar á vörunum, einkum þegar neytandinn hefur ekki veitt samþykki sitt til þess."

Til að uppfylla ofangreint atriði var í frumvarpinu að finna eftirfarandi texta í VII. kafla frumvarpsins, nánar í 23.gr.:

„Lánveitandi getur endurheimt hlut á grundvelli kaupsamnings með atbeina sýslumanns ef kaupsamningurinn uppfyllir eftirtalin skilyrði:

1 . Kaupsamningurinn skal vera undirritaður af lántakanda og honum hefur verið afhent eintak af samningnum.

2 . Kaupsamningurinn verður að kveða á um eignarréttarfyrirvara. Þrátt fyrir samþykki lántakanda er ekki heimilt að endurheimta hlut ef hann er undanþeginn aðför að lögum."

Í umsögn með frumvarpinu sagði um VII. kafla:

Með ákvæðum í þessum kafla er verið að fullnægja 7. gr. framangreindrar tilskipunarþ.e. 87/102/EBE. Samkvæmt henni verður að kveða á um skilyrði fyrir endurheimt eignarréttar. Einnig verður að tryggja samkvæmt tilskipuninni að endurheimt hafi eigi í för með sér neina ótilhlýðilega auðgun.

Og í nefndri 23 gr. sagði:

Í greininni koma fram skilyrði fyrir að endurheimta hluti. Skal það gert með atbeina sýslumanns. Skilyrði eru tilgreind í 1. og 2. tölul. og skýra sig sjálf.

Í meðförum nefndarinnar voru nokkrar greinar felldar út og var ofangreindri 23.gr. breytt verulega, t.a.m. var talið óþarft að tilgreina sérstakar aðfararreglur, þ.e. að atbeina sýslumanns þyrfti við endurheimt eignarréttar. Var það gert að tillögu Verslunarráðs Íslands sem sendi inn umsögn um frumvarpið. Formaður efnahags- og viðskiptanefndar á þeim tíma  var Vilhjálmur Egilsson, en hann var þá einnig framkvæmdastjóri Verslunarráðs Íslands, og sat því í raun beggja megin borðsins. Umsögnin var hinsvegar undirrituð af lögfræðingi hjá Verslunarráði, Jónasi Fr. Jónssyni, sem síðar varð forstjóri Fjármálaeftirlitsins.

Fyrrgreind 23.gr. varð sem sagt að 19.gr. laganna og stendur enn í dag þegar þetta er skrifað á þann hátt sem henni var breytt í meðförum 116. löggjafarþings.  Það skal tekið fram að í upphaflegri umsögn frumvarpsins frá 1992 kom skýrt fram að það taki jafnt til lánssamninga sem einstaklingur gerir og lögaðili.  Skilgreiningin „neytandi" átti þá jafnt við um lögaðila sem einstaklinga, og einnig hópa slíkra aðila.  Þessi skilgreining var svo þrengd í meðförum efnahags- og viðskiptanefndar og átti þá einungis við um einstaklinga.

Lög um neytendalán urðu svo að lögum 1. október 1993, en voru endurútgefin innan við ári síðar.

Í lok mars sl. mælti efnahags- og viðskiptaráðherra, Steingrímur J. Sigfússon, fyrir nýjum lögum um neytendalán, sem fylgja ákvæðum tilskipunar nr. 2008/48/EB að mestu leyti.  Því miður er ekki tekið á hvernig haga eigi endurheimt eignarréttar í þessu frumvarpi. (Þess má geta að þessi sami maður sat í efnahags- og viðskiptanefnd árið 1993 og átti þátt í því að breyta upphaflega frumvarpinu sem að ofan hefur verið greint.)  Það vekur m.a. áhyggjur mínar að skilgreining á eignarréttarfyrirvara á að vera óbreytt í nýjum lögum, þ.e.: „Eignarréttarfyrirvari: Þegar við kaup á vöru er samið um að lánveitandi sé eigandi söluvöru þar til andvirði hennar er að fullu greitt samkvæmt lánssamningi og að lánveitandi geti tekið vöruna til sín ef neytandi stendur ekki við skuldbindingar sínar samkvæmt samningnum."  Eðlilegt væri að breyta „lánveitandi" í „seljandi" og undanskilja þannig rétt fjármögnunarfyrirtækja til að vera eigendur tækja sem neytendur velja frá þriðja aðila og fjármögnunarfyrirtæki koma eingöngu að fjármögnunarhliðinni.  Þar með væri lokað á vörslusviptingarrétt fyrirtækjanna strax í neytendalánalögum.

En nú stendur sem sagt til að breyta innheimtulögum í staðinn til að lagfæra klúður efnahags- og viðskiptanefndar frá árinu 1993, sem kostað hefur margan neytandann bifreiðar, mótorhjól og ferðahýsi sín, sem „tekin voru að leigu skv. kaupleigusamningum," en síðan vörslusvipt einhliða af fjármögnunarfyrirtækjum sem voru skráðir eigendur viðkomandi hluta, þó skýrt hafi verið kveðið á í samningum að neytandi ætti að greiða lokagreiðslu í lok samnings og mundi við það eignast tækið.  Neytandinn gat ekki skorast undan slíkri greiðslu og var miskunnarlaust innheimtur gjaldfallinn lántökukostnaður þó neytandi fengi ekki á sama tíma notið andlagsins á móti.  Að mínu mati var slík innheimta ótilhlýðileg auðgun og brot gegn ákvæðum tilskipunarinnar um að við endurheimt eignarréttar mætti ekki eiga sér stað ótilhlýðileg auðgun.

Þó virðingarvert sé að Alþingi bregðist við þessari stöðu sem uppi hefur verðið varðandi vörslusviptingar og setji í lög ákvæði sem koma eiga í veg fyrir endurheimt eignarréttar án samþykkis neytandans, er það gagnslaus ráðstöfun ef ákvæðum laganna er ekki fylgt eftir af eftirlitsaðilum. Ég hef því miður séð of mörg dæmi þess að eftirlitsaðilar virða ákvæði laga að vettugi og neyði neytandann til að taka órétti fyrir dómstóla á eigin kostnað.  Þá er ákveðið áhyggjuefni hvernig lögaðilar eru undanskildir rétti í lögum um neytandalán, en þó má líklega segja að breyting á innheimtulögum loki fyrir það misræmi.

Ekki vörslusvipt gegn mótmælum

#157. Frávísun saksóknara á kæru vegna gengistryggðs lánasamnings

Jóhannes Björn segir á vefsíðu sinni, www.vald.org, frá Facebookfærslu Gunnars Tómassonar hagfræðings vegna bréfs hins síðarnefnda til alþingismanna um þörfina á sakamálarannsókn á háttsemi lánastofnana við gengistryggingu krónulána.  Telur Gunnar að eftir úrskurð Hæstaréttar í máli 600/2011 ekkert vera því til fyrirstöðu að embætti ríkissaksóknara og/eða ríkislögreglustjóra hefji sakamálarannsókn á háttsemi lánastofnana við gengistryggingu krónulána.

Ég vildi óska að slíkt yrði gert en hef því miður aðra reynslu af eigin tilraun til að fá slíka rannsókn í gegn.

Eins og ég skýrði frá hér á blogginu þ. 9. desember 2011 kærði ég 17 stjórnendur SP-Fjármögnunar hf. til sérstaks saksóknara m.a. fyrir svik, blekkingar, fjársvik og tilraun til fjárdráttar vegna bílasamnings sem ég gerði við fyrirtækið í september 2007.  Þann 17.janúar 2012 barst mér svar frá sérstökum saksóknara, sem fer jú með rannsókn efnahagsbrota eftir sameiningu efnahagsbrotadeildar Ríkislögreglustjóra við embættið.  Í bréfinu stóð m.a.:

„Telja má hæpið að huglæg afstaða kærðu hafi verið með þeim hætti við og í kjöilfar samningsgerðar, að uppfyllt geti kröfur um saknæmi við meðferð refsimáls og ásetning til brota.

.....

Með vísun til framanritaðs er kæru þessari vísað frá með heimild í 4. mgr. 52. gr. laga nr.88/2008 um meðferð sakamála enda þykja ekki efni til að hefja rannsókn út af henni.  Vakin er athygli á því að kæruheimild vegna ákvörðunarinnar er til ríkissaksóknara."

Í lok janúar skrifaði ég ríkissaksóknara bréf og kærði ákvörðun sérstaks saksóknara sem að ofan er lýst.  Niðurstaða ríkissaksóknara vegna kæru minnar barst mér í hendur 9.mars 2012.

„Rannsókn sakamála er í höndum lögreglu, sbr. 1. mgr. 52. gr. laga um meðferð sakamála. Í 2. mgr. sama ákvæðis segir að lögregla skuli hvenær sem þess er þörf hefja rannsókn út af vitneskju eða grun um að refsivert brot hafi verið framið hvort sem henni hefur borist kæra eða ekki.

Eftir yfirferð gagna málsins verður ekki annað ráðið en að málið varði fyrst og fremst einkaréttarlegan ágreining á milli kæranda og SP-Fjármögnunar hf. er byggir á kröfuréttar- og samningssambandi þeirra á milli. Verður að telja réttara að aðilar leysi slíkan ágreining sín á milli um uppgjörið og annað sem tengist viðskiptum þeirra meðal annars eftir reglum laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála.

.......

Í ljósi framangreinds er tekið undir rökstuðning embættis sérstaks saksóknara frá 17. janúar 2012 er lá til grundvallar ákvörðun embættisins um að vísa kærunni frá með vísan til 4. mgr. 52. gr. laga um meðferð sakamála, þar sem ekki þótti efni til að hefja lögreglurannsókn út af henni.  Þá er einnig tekið undir rökstuðning embættisins frá 9. febrúar 2012.

Með skírskotun til þess sem rakið hefur verið hér að framan og eins og atvikum er háttað verður ekki talið að embætti sérstaks saksóknara beri að verða við beiðni kæranda um rannsókn.

Niðurstaða:

Ákvörðun embættis sérstaks saksóknara, dags. 17. janúar 2012, um að vísa frá kæru með vísan til 4. mgr. 52. gr. laga um meðferð sakamála, er hér með staðfest.

Svo mörg voru þau orð.

Við meðferð málsins ritaði fulltrúi sérstaks saksóknara ríkissaksóknara bréf.  Í því komu m.a. fram eftirfarandi ummæli sem mér finnast aðfinnsluverð:

"Í kæru Erlings er ekki gerð grein fyrir í hverju hin meinta blekking var fólgin né að starfsmenn eða fyrirsvarsmenn SP Fjarmögnunar hafi misnotað sér ranglega hugmynd hans um að honum bæri að endurgreiða lánið enda mátti honum vera Ijóst að hann fengi bifreiðina ekki endurgjaldslaust.  Þá verður ekki byggt á greiðsluáætlun sem byggð er á hinni ólögmætu gengistryggingu."

Ég lýsti mjög nákvæmlega hvernig ég taldi á mér brotið eins og sjá má hér:

"K...... G.... átti hlut að því að beita saknæmum blekkingum til að ná viðskiptum mínum með því að sýna í reiknivél á vefsíðu fyrirtækisins, og í greiðsluáætlun, útreikninga sem ekki stóðust lög um vexti og verðtryggingu, og að leggja launung á þá staðreynd að gengistrygging lána við dagsgengi erlendra gjaldmiðla væri ekki heimil samkvæmt sömu lögum. Vakti hann þar með villu mína að gengistryggður kaupleigusamningur með höfuðstól í íslenskum krónum væri fullkomlega löglegur. Það voru því blekkingar framkvæmdar til að ná fram fjárhagslegum ávinningi enda hafði hann gert samning við stjórn fyrirtækisins að fá árangurstengdan ágóðahlut úr starfsemi fyrirtækisins sbr. útskýringar á lið 23 á bls. 20 í ársreikningi fyrir árið 2007."

Ég tel að ég haldi því skýrt fram hver ég tel að blekkingin sé og að hún væri á þann hátt að gerður hefði verið ólögmætur samningur í hagnaðarskyni sem sé refsivert athæfi að mínu mati.  Engu að síður taldi fulltrúi sérstaks að ég hefði ekki lýst í hverju hin meinta blekking var fólgin!

Þá er mér hulin ráðgáta hvaðan fulltrúi sérstaks saksóknara fær þá hugmynd að ég telji mér ekki skylt að endurgreiða það sem lánað var.  Ég hef aldrei haldið því fram á neinum tímapunkti að mér bæri ekki að endurgreiða lánið, heldur tel ég að einungis megi innheimta þann heildarlántökukostnað sem tilgreindur er í greiðsluáætlun og ekki megi innheimta lántökukostnað sem er umfram upphæð.  Slíkt sé tilraun til fjárdráttar hvað sem líður ákvæðum (Árna Páls)laga nr. 151/2010 um endurreikning.

Ákæra saksóknaraembættis vegna hegningarlagabrots myndi líklega kalla á holskeflu kæra vegna slíkra samninga, hvað þá ef sakfelling næðist í slíku máli.  Hvort það hefur haft áhrif á niðurstöðu saksóknara um frávísun skal ósagt látið.  En ég minni á að saksóknari gaf út ákæru í máli fyrrum forsvarsmanna Lífeyrissjóðs starfsmanna Kópavogsbæjar vegna ólögmætra lána og rangrar upplýsingagjafar til Fjármálaeftirlitsins.  Ég hef bent Fjármálaeftirlitinu á rangar tilkynningar SP-Fjármögnunar hf. vegna starfsheimilda sem þeir gáfu upp að væru nýttar við gildistöku laga um fjármálafyrirtæki árið 2002 en FME þótti ekki ástæða til að aðhafast neitt vegna þessara ábendinga.  Undir tilkynningarnar skrifaði Pétur Gunnarsson þáverandi fjármálastjóri SP.

Í fréttaþætti Stöðvar 2 í kvöld, Ísland í dag, var rætt við Elías Pétursson, fyrrverandi jarðverktaka, sem íhugar skaðabótamál á hendur SP-Fjármögnun hf., sem nú starfar undir merkjum Landsbankans, vegna óbilgjarnra innheimtuaðgerða gegn fyrirtæki hans.  Láti hann verða af þessari fyrirætlan óska ég honum góðs gengis.

Að síðustu vil ég benda á að 3 fyrrum forstöðumenn SP-Fjármögnunar hf., gengu nýlega til liðs við MP banka í því skyni að opna eignaleigusvið á vegum bankans.  Ég bendi fólki á að lesa vel alla samningsskilmála sem þessir 3 menn hafa umsjón með, kjósi það á annað borð að eiga viðskipti við eignaleigusvið sem þeir stýra.  Eitt er víst, ég verð ekki viðskiptavinur MP banka meðan þessir menn sitja þar í stólum.

#155. ASÍ situr fast við sinn keip....

ASÍ ætlar seint að viðurkenna galla verðtryggingar. Ekki dugi að banna verðtryggingu því þegar horft sé til þróunar vaxta hér á landi síðastliðin 20 ár komi í ljós að nafnvextir óverðtryggðra lána hafi yfirleitt verið nokkru hærri en þeirra verðtryggðu. Bíddu, getur verið að vextir hefðu verið lægri síðastliðin 20 ár ef verðtryggingar hefði ekki notið við? Vaxtahækkanir SÍ bitu ekki á þenslu undanfarinna ára vegna verðtryggingar, og gera ekki enn í dag.

Ólafur Darri segir að forsenda vaxtalækkana sé stöðugri gjaldmiðill og vandaðri hagstjórn. Verðtrygging er hækja lélegrar hagstjórnar! Getur verið að fari verðtrygging komi vandaðari hagstjórn í kjölfarið?

En hvaða vit hef ég svo sem á þessu?

Sláandi munur á vaxtakostnaði

#149. Er þetta raunverulega ástæðan?

Er ekki hér komin raunveruleg ástæða þess að Ameríkuflugi Iceland Express hefur verið hætt? Ég bara spyr.

Astraeus komið í slitameðferð

#138. Frábær sigur Íslands! Er Ólafur loks á réttri leið með liðið?

Frábær sigur Íslands á Portúgölum í Evrópukeppninni, liðið vann seinni hálfleikinn 3:2! Hvers konar fréttamennska er þetta?! Er þetta einhver ný mæling á árangri? Hvort lið "vinnur" fyrri eða seinni hálfleik? Á þá ekki bara strax að bjóða Ólafi nýjan samning? Hann er greinilega á réttri leið með liðið. Vann síðustu 45 mínúturnar!

Þrjú mörk gegn Portúgal en 5:3 tap

#134. Brotið er fjárdráttur....

Ég held að í þessu máli hafi Íslandsbanki réttinn sín megin.  Málssókn á hendur Íslandsbanka mun ekki skila neinum árangri, því allt eins getur maðurinn árangurslaust stefnt Arion banka, eða Landsbankanum.  Þeir aðilar komu ekkert nærri þessum gjörningi frekar en Íslandsbanki, því miður.  Viðskiptin voru uppgerð áður en Íslandsbanki varð til og tók við skuldbindingum Glitnis hins gamla með ákvörðun Fjármálaeftirlitsins.  Samningurinn var því ekki lengur til staðar ólíkt þeim lánasamningum sem voru gagngert færðir til hins nýja banka við bankahrunið. 

Líklega er eina leiðin fyrir manninn að kæra stjórnendur gamla Glitnis, þ.e. stjórn bankans og bankastjóra, fyrir fjársvik og fjárdrátt.  Mér skilst að skilyrði fyrir slíku er að hinum brotlega, hér stjórnendum Glitnis, mátti vera ljóst að gengistrygging lána væri ólögmæt aðferð við verðtryggingu lána í íslenskum krónum.  Bankinn, og stjórnendur hans, hafi vakið villu hjá neytenda við samningsgerð, hvort sem það var viljandi eða óviljandi.  Samningur með slíku ákvæði er þess vegna fjársvik því vakin var villa hjá brotaþola, neytandanum, að samningurinn hafi verið löglegur.  Forsendur lögbrotsins er að villa hafi verið að vera til staðar hjá brotaþola, sbr. 248.gr. hegningarlaga:

" 248. gr. Ef maður kemur öðrum manni til að hafast eitthvað að eða láta eitthvað ógert með því á ólögmætan hátt að vekja, styrkja eða hagnýta sér ranga eða óljósa hugmynd hans um einhver atvik, og hefur þannig fé af honum eða öðrum, þá varðar það fangelsi allt að 6 árum."

Þegar svo hinn brotlegi tekur við greiðslum á grundvelli slíks samnings, en má vera ljóst að greiðslan er á misskilningi byggð, ber honum að leiðrétta mistökin, ella gerist hann sekur um fjárdrátt.

Glitnir hinn gamli hefði því í fyrsta lagi aldrei átt að krefjast, eða taka við greiðslunni, og í öðru lagi hefði átt að skila greiðslunni, eða leiðrétta, þegar hún var móttekin.

Uppgjörið eins og það var framkvæmt var því fjárdráttur.  Á slíkum gjörningi bera fyrrum stjórnendur bankans ábyrgð, og þá á að kæra til sérstaks saksóknara fyrir fjársvik og fjárdrátt.

Fær ekki leiðréttingu mála

#133. Fraktflugvélar orðnar að einkaþotum?

Fyrirsögn og niðurlag þessarar fréttar er ansi broslegt fyrir þá sem þekkja til. Orðið risaþota er að öllu jöfnu notað yfir mjög stórar þotur eins og Boeing 747 eða 777, og Airbus 330, 340 eða 380. Enginn íslenskur auðmaður hafði aðgang að svoleiðis vél í einkaþágu að mínu viti. Vélarnar sem Darling var bent á í Luxembourg sem íslenskar voru líklega vélar frá Air Atlanta í reglubundnu viðhaldi hjá Cargolux eða í leiguverkefnum fyrir Cargolux. Þá er venjulega aðeins ein flugvél á flugbraut hverju sinni. Sé þetta bein þýðing á textanum í bók Darlings er greinilegt að hann eða ráðgjfafi hans veit ekki mikið um flugvélar eða flugrekstur. Orðræða hans um íslenksar risaþotur sem einkaþotur er því villandi svo ekki sé meira sagt.

Ríkir Íslendingar og risaþotur

#132. Fastur við sinn keip....

Enn á ný fer sá mæti maður, formaður Lögmannafélagsins, fram á ritvöllinn um heimildir fjármögnunarfyrirtækja til einhliða vörslusviptinga; í þetta sinn þar sem hann útskýrir ástæðu pistils síns frá síðustu viku um þetta efni.  Aftur bendir hann á ákvæði í samningi, einhliða samið af öðrum aðilanum, þar sem heimild er veitt til vörslusviptingar ef neytandinn stendur ekki við skyldur sínar samkvæmt samningi.  Því megi lánveitandi (stundum nefndur leigusali í samningi) sækja viðkomandi hlut án íhlutunar stjórnvalds.  Viðbót og breyting 5/9 kl 22:45:  Lögmaðurinn minnist í þessu sambandi á samningafrelsið og að um þetta atriði hafi verið samið.  Þetta er því miður rangt hjá lögmanninum að mínu mati því hér er um staðlaða samningsskilmála að ræða sem ekki gefst kostur á að semja um; það er annað hvort að taka þeim eða fara annað með viðskiptin.

Að mínu mati er svona samningsskilmáli því óréttmætur enda gengur hann á lögvarinn rétt neytenda þegar um neytendalán er að ræða.  Ótvírætt er að slíkir samningar eru lánssamningar en ekki leigusamningar sbr. dóma Hæstaréttar nr. 92/2010 og 153/2010. 

Fróðlegt væri að vita álit lögmannsins á vörslusviptingum, sem framkvæmdar voru vegna ólöglega útblásins höfuðstóls gengistryggðra lána, fyrir uppkvaðningu þessara dóma, þar sem fjármögnunarfyrirtækin óðu um allt land á hvaða tíma sólarhrings sem var, á grundvelli þessa óréttmæta samningsskilmála og hirtu samningshluti án þess að neytendur fengu að taka sína persónulegu muni úr bílnum. 

Fróðlegt væri að vita álit lögmannsins á því hvernig þessi háttsemi fellur að ákvæði 19.gr. laga um fjármálafyritæki, þar sem kveðið er á um að fjármálafyrirtæki stundi eðlilega og heilbrigða viðskiptahætti og venjur á fjármálamarkaði. 

Fróðlegt væri að vita álit lögmannsins á nauðsyn þess að fjármögnunarfyrirtæki setji í samningsskilmála að lánveitandi, eða þeir sem hann tilnefnir, eigi óskoraðan aðgang að heimili neytandans. 

Fróðlegt væri að vita álit lögmannsins hvers vegna fjármögnunarfyrirtæki er heimilt að innheimta hærri heildarlántökukostnað en samið var um í upphafi, þvert á 2.mgr, 14.gr. laga um neytendalán. 

Fróðlegt væri að vita álit lögmannsins hvernig íslensk löggjöf tryggir neytanda þann rétt sem tilgreindur er í 1.mgr. 7.gr. Evróputilskipunar 87/102/EB þar sem segir:

„Þegar um er að ræða lán sem veitt er til vörukaupa skulu aðildarríki kveða á um skilyrði fyrir endurheimtingu eignarréttar á vörunum, einkum þegar neytandinn hefur ekki veitt samþykki sitt til þess.  Þau skulu enn fremur tryggja að þegar lánveitandi tekur vörurnar aftur til sinnar eignar, séu reikningar aðila gerðir upp á þann hátt að endurheimting eignar hafi ekki í för með sér neina ótilhlýðilega auðgun."

Þar með væri fróðlegt að fá álit lögmannsins á hvernig það er ekki ólögmæt auðgun fjármögnunarfyrirtækisins þegar það einhliða lækkar matsverð bifreiðar um 15% við riftun samnings (NB: samkvæmt skilyrðum einhliða samins samningsákvæðis) til að mæta föstum áætluðum kostnaði, en þarf aldrei að sýna fram á hver sá kostnaður er, en nefnd 15% bætast þar með við skuld neytandans því söluverð bifreiðarinnar hefur þar með lækkað um 15%.  Það er ansi mikill munur á 15% af bifreið sem er 2 milljóna virði eða annari sem er 5 milljóna virði, þó má áætla að kostnaður sé svipaður við báðar bifreiðar.  Eftirstöðvarnar bólgna því áfram út en neytandinn er að sjálfsögðu krafinn um greiðslu fullra eftirstöðva, þ.m.t. framangreindra 15% fastra affalla en fær ekki að njóta andlagsins.  Hann þarf sem sagt að borga hvort sem hann getur eða ekki, hvort sem hann nýtur andlagsins eða ekki, og þar að auki þarf hann að borga meira ef samningi er rift heldur en ef hann strögglar áfram.  Fróðlegt væri að vita álit lögmannsins á því hvers vegna fjármögnunarfyrirtæki er heimilt að halda innheimtu samnings áfram, eftir að andlag hans hefur verið einhliða tekið af neytanda vegna meintra vanskila.

Hægt væri að nefna fleiri atriði en læt þetta gott heita að sinni.

 

#131. Óðs manns æði?

Því má kannski líkja við óðs manns æði fyrir ólöglærðan mann að ætla bera á móti lagatúlkunum virts hæstaréttarlögmanns sem jafnframt er formaður Lögmannafélagsins.  En ég get haft skoðun á þeim, og birt þá skoðun hér, enda er dagljóst hverra erinda lögmaðurinn gengur í sínum túlkunum.  Guðmundur Andri Skúlason hefur líka svarað túlkunum lögmannsins á vefsíðu Samtaka lánþega.  Mér finnst líka alveg merkilegt hversu ósammála reyndir lögmenn geta verið um túlkun lagagreina.  Það er eins og þeir hafi ekki lært sömu lögfræðina.

Lögmaðurinn umræddi, Brynjar Níelsson, fer fram í Pressupistli sínum í gær og gagnrýnir fréttaflutning RUV um vörslusviptingar fjármögnunarfyrirtækjanna; segir þær eiga fullan rétt á sér ef að samningsskilmálar á milli aðila heimila slíkt framferði.  Lögmaðurinn nefnir hins vegar ekki að samningsskilmálarnir voru einhliða samdir af öðrum aðilanum, fjármögnunarfyrirtækinu, sem ber að stunda eðlilega og heilbrigða viðskiptahætti á fjármagnsmarkaði skv. lögum.  Neytandinn hafði enga möguleika að breyta skilmálunum við samningsgerð.  Hann nefnir ekki heldur ákvæði Evróputilskipunar frá 22. desember 1986 um samræmingu á lögum og stjórnsýslufyrirmælum aðildarríkjanna varðandi neytendalán, nr. 87/102/EBE, sem Íslandi ber að uppfylla, en í henni segir 7.gr.:

„Þegar um er að ræða lán sem veitt er til vörukaupa skulu aðildarríki kveða á um skilyrði fyrir endurheimtingu eignarréttar á vörunum, einkum þegar neytandinn hefur ekki veitt samþykki sitt til þess. Þau skulu enn fremur tryggja að þegar lánveitandi tekur vörurnar aftur til sinnar eignar, séu reikningar aðila gerðir upp á þann hátt að endurheimting eignar hafi ekki í för með sér neina ótilhlýðilega auðgun." 

Upphaflegt frumvarp til laga um neytendalán til að uppfylla þess tilskipun fól í sér eftirfarandi grein í VII. KAFLA:

„Endurheimt eignarréttar.

23. gr.

Lánveitandi getur endurheimt hlut á grundvelli kaupsamnings með atbeina sýslumanns ef kaupsamningurinn uppfyllir eftirtalin skilyrði:

1 . Kaupsamningurinn skal vera undirritaður af lántakanda og honum hefur verið afhent eintak af samningnum.

2 . Kaupsamningurinn verður að kveða á um eignarréttarfyrirvara. Þrátt fyrir samþykki lántakanda er ekki heimilt að endurheimta hlut ef hann er undanþeginn aðför að lögum."

Þannig að upphaflega var gert ráð fyrir að lánveitandi leitaði til sýslumanns þegar endurheimta átti vörur.  Í meðförum þingsins var þessu ákvæði breytt á eftirfarandi hátt af Vilhjálmi Egilssyni og félögum í efnahags- og viðskiptanefnd:

„Lagt er til að VI. og VII. kafli verði sameinaðir og 22. og 24.--29. gr. falli niður þannig að tvær greinar verði í kaflanum. Er þetta gert til þess að einfalda reglurnar, auk þess sem það þykir óþarft að hafa sérstakar reglur um lágmarksverð vöru, staðgreiðsluhlutfall, tilkynningar um innheimtu eða sérstakar aðfararreglur."

Greininni var því breytt og endaði sem hér segir:

„21. Við 23. gr. (er verði 19. gr.). Greinin orðist svo:

• Ef söluhlutur er seldur með eignarréttarfyrirvara getur lánveitandi endurheimt hlutinn á grundvelli skriflegs kaupsamnings þar sem skýrt er kveðið á um eignarréttarfyrirvarann. Skilyrði endurheimtunnar er að neytandi sé í vanskilum með afborganir eða lánskostnað.
• Þegar söluhlutur er endurheimtur skal við uppgjör á milli aðila lánssamnings reyna að komast sem næst því að þeir verði jafnsettir og ef viðskiptin hefðu ekki átt sér stað.
• Ef andvirði söluhlutar er meira en sem nemur eftirstöðvum lánssamnings skal lánveitandi endurgreiða neytanda mismuninn. Ef andvirði söluhlutar er minna skal neytandi endurgreiða lánveitanda mismuninn.
• Við mat á andvirði söluhlutar skal litið til þess hvort slit og rýrnun söluhlutar er eðlilegt og til frádráttar vaxta frá endurheimtudegi til loka lánssamnings.
• Komi upp ágreiningur um hvað sé verð söluhlutar á almennum markaði skal hann útkljáður með matsgerð tveggja dómkvaddra og óhlutdrægra manna. Matsmenn skulu ákveða hvernig háttað skuli greiðslu vegna kostnaðar við matið."

Þetta ákvæði stendur óbreytt sem 19.gr. laga um neytendalán í dag.

Þá vísar lögmaðurinn í pistli sínum til frægra Hæstaréttarmála sem samstarfsaðili hans, Sigurmar K. Albertsson, sótti fyrir hönd Lýsingar og SP-Fjármögnunar hf., bæði í héraði og Hæstarétti, og nefnir að þar hafi einungis einu samningsákvæði verið vikið sem ólögmætu, nefnilega gengistryggingu.  Annað standi óbreytt.  Ekki má heldur gleyma því að eiginkona Brynjars er Arnfríður Einarsdóttir sem dæmdi Lýsingu og Sigurmar í vil um lögmæti afturvirkra vaxta í Héraðsdómi.  Brynjar nefnir ekki að Hæstiréttur taldi í dómi 92/2010 að neytandinn hefði valið bifreið þá er um ræddi og samið um kaup hennar án þess að SP-Fjármögnun hf. kæmi þar nærri.  Þar með leit rétturinn svo á að SP-Fjármögnun hf. hefði veitt Ó lán en fært lánsamning í orði kveðnu í búning leigusamnings.  Brynjar segir einnig að fjármögnunarfyrirtækin séu skráðir eigendur bifreiðanna sem um ræðir, og beri þar með sem eigendur ábyrgð á henni lögum samkvæmt þ.á m. skaðabótaábyrgð vegna tjóns á hagsmunum þriðja aðila og ábyrgð á sköttum og gjöldum sem á bifreiðina eru lögð.  Þetta er einungis rétt að nafninu til því svo háttar nefnilega að það eru umráðamenn bifreiðanna sem ber að tryggja þær skv. samningi og fá senda greiðsluseðla vegna bifreiðagjalda, bera allan rekstrarkostnað, viðhald og viðgerðir.  Einungis kemur til ábyrgðar fjármögnunarfyrirtækjanna ef umráðamaðurinn greiðir ekki þessi gjöld; að öðru leyti liggur ábyrgðin hjá umráðamanni.  Þá hafa fjármögnunarfyrirtækin rukkað allan kostnað sem þau hafa orðið fyrir vegna riftunar samnigs og vörslusviptingar þannig að tjón þeirra er ekkert.  Þegar haldið er síðan áfram að innheimta eftirstöðvar samnings án þess að neytandinn njóti afnota af andlaginu, bifreiðinni, myndast ólögmæt auðgun.

Þá er einnig rétt að benda á að mér er til efs að í nokkrum tilfellum hafi starfsmaður fjármögnunarfyrirtækis undirritað kaupsamning og afsal vegna bifreiðar við upphaf samnings.  Slíkt var einungis á herðum þess aðila er síðar varð skráður umráðamaður bifreiðar.  Skráning bifreiðar á fjármögnunarfyrirtæki þvert á kaupsamning er því ólögmæt.

Þrátt fyrir túlkun Hæstaréttar sem nefnt er að ofan er eitt stærsta ágreiningsmálið einmitt þetta: Eru þessi samningar lánssamningar eða leigusamningar?

Eignaréttarákvæði fjármögnunarsamnings, og tilvísanir í samningsskilmálum um leigu, leigutaka, leigumun og leigusala, eru að mínu mati einungis settar inn til að opna fjármögnunarfyrirtækjunum leið til að ganga framhjá neytendarétti, eins og hann er lögvarinn í lögum um neytendalán, t.a.m. 19.gr.  Öll umsýsla samninganna er með þeim hætti að um lán sé að ræða.  Settir eru fyrirvarar í samningsskilmála um að leigutaki gerir sér grein fyrir að lántaka í erlendri mynt sé áhættusamari en í íslenskri krónu, og reiknaðar eru afborganir og vextir af höfuðstól, sem og árleg hlutfallstala kostnaðar er kynnt.  Slíkt er alla jafna ekki gert í leigusamningum.  Þá er leigugjald venjulega fast í leigusamningum og samið sérstaklega um hækkun þess. 

Í þessu sambandi er því áhugavert að athuga hvort til séu sérstök lög um venjulega leigusamninga.  Mér vitanlega eru engin slík lög til önnur en samningalögin nr. 7 frá 1936 með síðari breytingum.  Þó eru til lög um húsaleigusamninga nr. 36 frá 1994.  Í þeim er upptalin réttindi og skyldur hvors samningsaðila um sig og þar sem engin önnur lög eru til að mínu viti um leigusamninga vil ég horfa til ákvæða húsaleigulaga ef úrskurða á fjármögnunarsamninga um bifreiðar sem leigusamninga.  Slíkt heitir líklega lögjöfnun á lagamáli og er beitt ef ekki er að finna sérstök lagaákvæði um ágreiningsefni. Er þá litið til annarra lagaákvæða um sambærilegt efni.

Sem dæmi er í húsaleigulögum sagt í 37.gr. að aðilum er frjálst að semja um fjárhæð húsaleigu og hvort og þá með hvaða hætti hún skuli breytast á leigutímanum. Leigufjárhæðin skal þó jafnan vera sanngjörn og eðlileg í garð beggja aðila.

Um aðgang leigusala að leigðu húsnæði segir í 41. gr.:

„Leigusali á rétt á aðgangi að hinu leigða húsnæði með hæfilegum fyrirvara og í samráði við leigjanda þannig að hvorki fari í bága við hagsmuni hans né leigjanda til að láta framkvæma úrbætur á hinu leigða og til eftirlits með ástandi þess og meðferð. Leigusala er þó aldrei heimill aðgangur að hinu leigða húsnæði þegar leigjandi eða umboðsmaður hans er ekki viðstaddur, nema að fengnu samþykki leigjanda."

SP-Fjármögnun hf. sá ástæðu til að hafa eftirfarandi ákvæði í 8.gr. sinna samningsskilmála: „SP, eða þeir sem SP tilnefnir, skal jafnan eiga óskoraðan aðgang að starfsstöð leigutaka, heimili, eða starfssvæði til að skoða bifreiðina."

Þannig að húsaleigulög girða fyrir slíkan rétt þinglýsts eiganda leiguhúsnæðis.

Um riftun leigjanda á leigusamningi í 60.gr. húsaleigulaga vil ég nefna þessi dæmi:

Leigjanda er heimilt að rifta samningi í eftirtöldum tilvikum:

„5. Ef réttur leigjanda er verulega skertur vegna laga eða annarra opinberra fyrirmæla eða vegna þess að hann fer í bága við kvaðir sem á eigninni hvíla. Leigusali ber og bótaábyrgð á beinu tjóni leigjanda af völdum slíkrar skerðingar ef hann vissi eða mátti um hana vita við gerð leigusamnings og lét hjá líða að gera leigjanda viðvart."  Hvað með afturvirkan vaxtareikning?  Mundi hann teljast réttarskerðing vegna laga eða opinberra fyrirmæla?

"7. Ef leigusali brýtur ítrekað eða verulega gegn rétti leigjanda til að hafa umsamin óskoruð umráð og afnot hins leigða, svo sem með því að hindra eða takmarka afnotin eða með óheimilum aðgangi og umgangi um hið leigða eða ef leigusali gerist sekur um refsivert athæfi gagnvart leigjanda eða fjölskyldu hans."  Ólögleg gengistrygging, afturvirkur vaxtareikningur og innheimta hans hafin fyrir gildistöku laga um breytingu á lögum um vexti og verðtryggingu?  Refisvert athæfi gagnvart leigjanda?  Eigum við að ræða það eitthvað?

"8. Ef leigusali vanefnir frekar skyldur sínar samkvæmt leigusamningi eða lögum þessum á svo verulegan eða sviksamlegan hátt að riftun af hálfu leigjanda sé eðlileg eða nauðsynleg."

Ekki ætla ég að telja upp fleiri dæmi en tel rétt að velta þessu sjónarmiði upp þó að mínu mati dagljóst sé hvers eðlis þessir fjármögnunarsamningar eru, nefnilega lánasamningar þar sem neytandi valdi bifreiðina hverrar fjármögnun styrinn stendur um.

PS: Allar feitletranir í tilvísunum í lagagreinar eru mínar.